सुर्खेत । कर्णाली प्रदेशमा आज साउने संक्रान्ति तथा देउडा पर्व धुमधामका साथ मनाइँदै छ । कर्णाली प्रदेश सरकारले साउने संक्रान्ति तथा देउडा पर्वलाई विशेष महत्व दिएर आज सार्वजनिक बिदा पनि दिएको छ ।

आन्तरिक मामिला तथा कानून मन्त्रालयका प्रवक्ता उत्तम गौतमका अनुसार कर्णाली प्रदेशभरका सबै सरकारी कार्यालय तथा सार्वजनिक संघ–संस्थाहरुमा सार्वजनिक विदा दिइएको हो । २०८१ चैत्र १७ गते बसेको प्रदेश सरकारको मन्त्रिपरिषद् बैठकले सार्वजनिक बिदा दिने निर्णय गरेको थियो । आजको दिन तीनै तहका सरकारको चालु आर्थिक वर्ष २०८२/०८३ को नीति तथा कार्यक्रम र बजेट कार्यान्वयनमा लैजाने प्रारम्भको दिन पनि हो ।

सरकारी तथा सांस्कृतिक दुवै हिसाबले आजको दिन निकै महत्वपूर्ण मानिन्छ । यस पर्वको अवसरमा कर्णाली प्रदेश राजधानी सुर्खेतको वीरेन्द्रनगरमा आज जुम्ली एकता सेवा समाज सुर्खेतले दिउसो देउडाको आयोजना गरेको छ । भने साँझ राँका बाल्ने तयारी छ । जुम्ला खलङ्गालगायत माथिल्लो कर्णालीका सबै जिल्लामा यो पर्व विशेष महत्वका साथ मनाइँदै छ ।

कर्णालीका हिमाली जिल्लामा अनौठो तरिकाले साउने सङ्क्रान्ति मनाउने तरीका छ । यहाँका जुम्ला, डोल्पा, मुगु, कालिकोट र दैलेखमा राँको बालेर मात्रै नभई एक वस्तिले अर्को वस्तिलाई ‘दिल खोलेर गाली गर्ने’ प्रचलन पनि छ । जुन अत्यन्त रोचक मानिन्छ । साउने सङ्क्रान्तिको साँझ, असार महिनामा धान रोप्दा लागेको हिलो पखाल्न र छाला रोगबाट बच्न लुतो फाल्ने प्रचलन छ । यस अवसरमा मिठा परिकारहरू खाने चलन पनि रहेको छ ।

कर्णालीको परम्परा अनुसार कागभलायो, कुकरडाइनो, लुतेझार, पानीअमला, कागती, अम्बा, नासपाती जस्ता औषधिका रूपमा प्रयोग हुने वनस्पति राखेर कण्डारक नाम गरेको राक्षसको पूजा गरिन्छ । बेलुकी अगुल्टो फाल्ने विधि अहिले निकै चर्चित छ, जसलाई लुतो फाल्ने भनिन्छ । साँझ सबैले आआफ्नो घरको छत तथा आगनमा सल्लाको झरोबाट आगो बालेर सोही बलेको आगो फाल्दै गाली गर्ने चलन छ ।

साउने सङ्क्रान्तिको दिन सम्पन्न गरिने लुतो फाल्ने विधि अनुसार नाङ्लो ठटाउने, शङ्ख फुक्ने, घण्टी बजाउने, र ढोका बन्द गर्ने गरिन्छ । भने आज आफ्ना आफन्तहरुलाई घरमा बोलाएर खीर, पनिर, तरकारी, अचारलगायतका मीठा–मीठा परिकार बनाउँदै खाएर साउने सङ्क्रान्ति मनाइने चलन छ ।

जुम्लाका संस्कृतविद रमानन्द आचार्यका अनुसार समाज तथा व्यक्तिमा भएका सबैखाले लुतो–पुतो, रिस–राग, रोग–भोग, विकृति–विसङ्गति सकिएर जाओस् भन्दै आज साँझ राँको बाल्ने र अन्तमा जलेर सकिन लागेको राँकोसँगै विकृति र समस्याको कुटिरो (पोका) फालेर साउने सङ्क्रान्ति मनाइँदै छ । यता जुम्ली एकता सेवा समाज सुर्खेतका अध्यक्ष अमृत पाण्डेले सुर्खेतमा दिनभर देउडा खेल्ने र बेलुका राँको बालेर लुतो फालेर साउने सङ्क्रान्तिको समापन गर्ने तयारी रहेको बताए ।

उनका अनुसार साउने सङ्क्रान्ति पर्व देशभर मनाइरहँदा परम्परागतरूपमा कर्णालीमा भने फरक तरीकाले मनाउने मान्यता स्थापित भएको छ । साउने संक्रान्ति सबैतिर मनाइने भएपनि यसका विधी एवं प्रक्रियामा एकरुपता पाइदैन । धेरैजसो भेगमा भने यस दिन आफ्नो खेतबारीमा उत्पादन भएका वा पाकेका फलफूल चढाउने, कतिपय औषधिय वनस्पतिलाई घरमा सजाउने गरिन्छ ।

कण्डारक नामक रात्रिचर (राती हिँड्ने)को पूजा गरिन्छ । त्यसपछि ‘उपियाँ जा, रुपियाँ आइजा, अनिकाल जा सकाल आइज’ भन्दै अगुल्टो फ्याक्ने प्रचलन छ । वर्षायामसँग हैजा, घाउ–खटिराको भय हुने भएकाले साउने संक्रान्तिमा यी सबै हटोस् भनेर कामना गरिन्छ । फलफूल, नैवेध चढाएर कण्डारकको पूजा गरेपछि दाद, लुतो, खटिरा जस्ता छालाजन्य रोगबाट बच्न सकिने विश्वास गरिन्छ । यस दिन नुहाएर तिउरी लगाउने पनि चलन छ । यसैगरी अनिकाल वा प्राकृतिक विपत्ति झेल्न नपरोस् भनी कामना गरिन्छ । अन्नदाता एवं प्रकृतिप्रति कृतज्ञता व्यक्त गरिन्छ ।