काठमाडौं। घरमा पालेको कुखराले पारेको अण्डा र आफ्नै खेतबारीमा उब्जाएको सागसब्जी भन्दा ताजा सायद अरु केही हुँदैन। अष्ट्रेलियामा करीब ४ लाख मानिसहरुले आफ्नो घरमै कुखुरा पाल्दछन्।

नेपालमा पनि ग्रामीण क्षेत्रमा अधिकांश परिवारहरुले घरमा कुखुरा पाल्ने गरेको पाइन्छ। घरमै कुखुरा पालेका मानिसहरुले ताजा अण्डा खान पाउँछन्। तर, वैज्ञानिकहरुका अनुसार अण्डाको हकमा केवल ताजा हुनु मात्रै पर्याप्त हुँदैन।

हलै गरिएको एक अध्ययन अनुसार घरमा पालिएको कुखुराको अण्डामा व्यवसायिक रुपबाट उत्पादित अण्डाको तुलनामा औषतमा ४० गुणा धेरै सिसा अर्थात् लिड तत्व हुन्छ।

शेधकर्ताहरुले घरमा पालेको कुखुरा र उसको अण्डाको जाँच गर्दा आधाजसो कुखुरा र आधाजसो अण्डामा सिसाको स्तर उच्च पाए, जुन उपभोक्ता स्वास्थ्यको दृष्टिले हानिकारक हुन्छ।

स्मरण रहोस् सिसाको मात्रा निकै कम हुँदापनि मानव स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मानिन्छ। यसबाट मुटुरोग, सुस्त मानसिक अवस्था तथा मृगौलाको रोग लाग्न सक्दछ। विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार सिसाको मात्रा कति स्तरसम्म सुरक्षित हुन्छ भन्ने बारेमा कुनै मापदण्ड छैन।

माटोबाट कुखुरामा पुग्छ सिसा

घरको आँगन, करेसाबारी वा बगैँचाको माटोमा भएको सिसाको मात्राले घरमा पालेको कुखुरा र त्यसको अण्डामा सिसाको मात्रा कति हुन्छ भन्ने निर्धारण गरेको हुन्छ।

शोधकर्ताहरुका अनुसार माटोमा सिसा भएमा त्यसको अधिकांस हिस्सा कुखुरामा पुग्दछ किनकी कुखुराले भुइँमा खोस्रिएर आफ्नो चारो खोजेर खान्छ।

शोधकर्ताहरुले सिड्नीका ५५ घरको बगैँचाको माटोको परीक्षण गरे। त्यसबाट उनीहरुले घरमा पालिने कुखुरा र त्यसका अण्डामा सिसाको संक्रमण पत्ता लाग्यो।

सिसा संक्रमणका बाँकी श्रोत पनि पत्ता लगाइयो, जस्तै जनावरको पिउने पानी तथा कुखुराको भोजन। त्यसपछि ख्भनभक्बाभ कार्यक्रमका माध्यमबाट अष्ट्रेलियाका घरमा २५ हजार भन्दा धेरै बगैँचाको माटोको नमूनाको अध्ययन गरियो जसमा सिसा नै सबैभन्दा धेरै चिन्ताको विषय बनेको थियो।

कति हो जनावरमा सिसाको न्यूनतम स्तर ?

कुखुरा तथा अन्य पक्षीहरुका लागि रगतमा सिसाको स्तरका लागि कुनै मापदण्ड छैन। पशुजाँच तथा मूल्यांकनका साथै शोधबाट के पत्ता लागेको छ भने रगतमा २० माइक्रोग्राम प्रति डेसिलिटर तथा त्यसभन्दा धेरै सिसाको स्तर स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ।

घरमा पालिएका ६९ वटा कुखुराको जाँच गर्दा ४५ प्रतिशत कुखुराको रगतमा सिसाको स्तर २० माइक्रोग्राम प्रति डेसिलिटर भन्दा धेरै पाइयो।

ती कुखुराले पारेका अण्डाको पनि जाँच गरियो। अष्ट्रेलिया तथा विश्वमा कतैपनि अण्डामा धातुको स्तरका लागि कुनै मापदण्ड छैन।

यस अध्ययनका क्रममा घरमा पालिएका कुखुराले पारेका अण्डामा सिसाको औषत स्तर ३०१ माइक्रोग्राम प्रतिकिलो थियो। जबकी बजारबाट खरिद गरिएका ९ वटा अण्डामा सिसाको स्तर ७.२ माइक्रोग्राम प्रतिकिलो थियो।